Bij Bestemming Havenstad in het Maritiem Museum in Rotterdam stappen bezoekers in een virtuele metro die onderzoekt hoe Rotterdam is gevormd door water, havens, arbeid en slavenhandel.
In deze tentoonstelling, die in december 2022 werd geopend en de komende zes jaar te zien zal zijn, worden maritieme verhalen verteld in acht stations, elk met een eigen thema. Het begint met het verhaal van het ontstaan van Rotterdam in 1270 en eindigt met een blik in de toekomst. De verhalen van haven en stad zijn verweven met persoonlijke verhalen van inwoners van het huidige Rotterdam.
Start in Leuvehaven
Het Maritiem Museum is gevestigd in de Leuvehaven en het Leuvehavenstation van de tentoonstelling is waar het verhaal over een koloniaal verleden begint.
In de 17e eeuw meerden grote zeilschepen aan in de Leuvehaven, klaar om naar Azië, Afrika, het Caribisch gebied of Brazilië te varen.
Ze brachten suiker, koffie, tabak, cacao en specerijen mee terug. De goederen werden opgeslagen in de kelders van Rotterdamse koopmanshuizen. Rijke families woonden in de meest gewilde panden. Ze investeerden in de handel in Azië, waar de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) zowel diplomatie als geweld gebruikte om controle over de specerijenhandel te bemachtigen. Ze hadden ook plantages in Suriname en op het eiland Curaçao, waar tot slaaf gemaakte mensen uit Afrika de producten verbouwden die in Europa zo gewild waren.
Niet alleen de rijke kooplieden profiteerden van de handel: ook andere Rotterdammers verdienden er veel mee.
De schepen moesten worden gebouwd en bevoorraad en de aangevoerde producten moesten worden verwerkt en verder vervoerd. De stad groeide en bloeide: overal ter wereld kon je de naam 'Rotterdam' tegenkomen, van de forten met de naam Rotterdam in Macassar (nu in Indonesië) en op het eiland Sint-Eustatius, tot plantages met de naam Rotterdam in Suriname. Rijkdom voor Rotterdam ging hand in hand met uitbuiting aan de andere kant van de wereld.
Trans-Atlantische slavenhandel
In de 17e en 18e eeuw vertrokken schepen uit Rotterdam naar de westkust van Afrika, volgeladen met textiel, sterke drank, buskruit en geweren. Deze goederen werden gebruikt om tot slaaf gemaakte Afrikanen te kopen en te vervoeren naar het Caribisch gebied en Suriname. Vanuit de koloniën voeren de schepen terug naar Rotterdam met producten die daar op de plantages werden verbouwd door tot slaaf gemaakte mensen. Rotterdamse kooplieden lieten hun schepen ombouwen voor deze handel. Voor de gevangen Afrikanen was de reis verschrikkelijk. Gemiddeld stierf één op de zeven onderweg, hun dood werd veroorzaakt door infectieziekten, slechte voeding en zelfdoding. Afrikanen stierven ook in opstanden die aan boord uitbraken.
De Schotse officier Stedman is een van de weinigen die het geweld tegen tot slaaf gemaakten in tekeningen vastlegde. Zijn boek 'Narrative of a five years' expedition' is opgenomen in de tentoonstelling.
Andere archiefstukken laten zien hoe tot slaaf gemaakte mensen werden gebruikt als handelswaar. Ze verloren hun eigen naam en kregen nieuwe namen van de eigenaars van de plantages waar ze te werk werden gesteld.
Een model van een schip wordt getoond voor een afbeelding van Brooks beroemde afbeelding om de vernederende manier te laten zien waarop slaven in schepen werden gestouwd. Naast het model ligt een veilingkaartje met daarop een slavenschip en de inventaris. De inventaris bevat 'slavenkettingen en boeien'. Het biljet is afkomstig van een van de grootste Rotterdamse slavenhandelaren van de 18e eeuw, Coopstad & Rochussen.
Er is ook een van de twee oudste gedrukte kaarten van Suriname te zien met daarop tabaks- en suikerplantages en de namen van de plantage-eigenaren.
De kracht van persoonlijke verhalen
De beelden maken indruk, maar nog indrukwekkender is het persoonlijke verhaal van Maureen Mollis.
Maureen is een afstammeling van tot slaaf gemaakte mensen en is leider van het gemeentelijk programma voor koloniale en slavernijgeschiedenis van de stad Rotterdam. Als bezoekers de tentoonstelling binnenkomen, komen ze eerst haar portret tegen en vervolgens horen ze van Maureen hoe ze vertelt over het koloniale verleden van de stad en wat dit verleden voor haar persoonlijk betekent.
"Ik hou van Nederland - ik ben hier opgegroeid. Als ik over de Erasmusbrug fiets, zie je een zwarte vrouw. Maar ik ben niet zomaar een gekleurde vrouw - ik ben Maureen, ik ben Rotterdamse, ik ben moeder en partner en trots dat ik voor de stad werk. Ik ben me er terdege van bewust dat de welvaart van Rotterdam is verdiend ten koste van anderen, en dat is geen prettige gedachte." - Maureen Mollis
De tentoonstellingsruimte is in tweeën gedeeld. De ene kant is gewijd aan de scheepvaart, de koloniale handel en de Rotterdamse kooplieden die niet alleen rijk werden van die handel, maar ook invloed uitoefenden op alle bestuursniveaus in de stad. De andere kant laat de impact zien op de inwoners van de koloniën, die werden uitgebuit, tot slaaf gemaakt en getransporteerd naar de andere kant van de wereld.
Het verweven van persoonlijke verhalen van Rotterdammers van nu laat zien dat dit turbulente verleden nog steeds doorklinkt in het leven in de stad van nu.
Meer informatie over de tentoonstelling is te vinden op de website van het Maritiem Museum Rotterdam.
